انواع بازار بورس ایران و نکات استثنایی درباره آنها برای معامله گری

آموزش رایگان بورس را با معرفی انواع بازارهای بورس ایران ادامه می‌دهیم. تمام تلاش ما در سایت کانون بورس ارائه تمام نکات آموزشی لازم برای معامله گری در بازار بورس ایران به شما کاربران است و در این باره تلاش کرده ایم تا تمام مقالات خود را به نحوی پیش ببریم تا شما هم با مفاهیم اولیه سرمایه گذاری در بازار بورس آشنا شوید و هم به درک صحیح نسبت به شرایط معامله گری حرفه ای در این بازار برسید. یکی از مفاهیم لازم برای ورود به بازار بورس که اتفاقاً اهمیت بسیار بالایی برای انجام معاملات بهینه در این بازار هم دارد شناخت انواع بازار بورس ایران است.

دقت داشته باشید که هر کدام از انواع بازارهای بورس ایران شرایط خاص خود را داشته و معامله گری در آنها نیز با یکدیگر متفاوت است. در هر کدام از این بازار ها به دنبال سهام خاصی هستیم و از این گذشته جزئیات محدودیت دامنه نوسان و نوع شرکت های تعریف شده در آنها نیز به صورت کلی با هم متفاوت هستند اگر شما شناخت کافی نسبت به انواع آنها نداشته باشید در نهایت یا دست روی سهم‌های بی ارزش می گذارید و یا اینکه ممکن است از معامله دارایی های با ارزش در بازار بورس ایران جا بمانید. به همین دلیل توصیه می کنیم که برای یک معامله گری حرفه ای و بی نقص حتما این مقاله را به صورت کامل مطالعه کرده و سپس بدانید که در کدام بازار برای معامله گری اقدام میکنید. با ما در کانون بورس همراه باشید.

دسته بندی انواع بازار بورس در ایران چیست؟

برای اینکه به معرفی انواع بازارهای بورس ایران بپردازیم لازم است تا یک دسته بندی کلی برای بازار ها برای شما ارائه کنیم. البته در دسته بندی های مختلف می توان بازارهای بورس ایران را قرار داد و از این گذشته اینگونه هم نیست که این بازار ها به صورت کامل از یکدیگر مجزا باشند و هیچ وجه اشتراک میان آنها به وجود نیاید. اما شناخت دسته بندی های رایج برای انواع بازارهای بورس در ایران قدم اولیه خوبی برای شناخت این بازارها برای شما خواهد بود. بر این اساس رایج ترین و بهترین دسته بندی که می توانیم برای این بازار را به شما ارائه کنیم چهار مورد زیر هستند:

• انواع بازار بورس ایران بر اساس نوع دارایی
• انواع بازار بورس در ایران بر اساس نوع شرکت های فعال
• انواع بازار بورس ایران بر اساس عرضه اوراق
• انواع بازار بورس در ایران بر اساس سررسید تعهد مالی

در ادامه ابتدا هریک از این چهار مورد از انواع بازارهای بورس در ایران را برای شما تشریح و تعریف خواهیم کرد و سپس سعی می کنیم جزئیات دقیق تری درباره آنها مانند تقسیم بندی صورت گرفته شده در آن ها و نوع دارایی های مورد خرید و فروش را نیز در آنها به شما معرفی کنیم.

انواع بازار بورس در ایران بر اساس نوع دارایی

اولین دسته بندی انواع بازارهای بورس در ایران تقسیم بندی بازار ها بر اساس نوع دارایی در دسترس برای خرید و فروش در آنها است. در این تقسیم بندی شما می‌توانید بازارهای مختلف مالی را بر اساس نوع دارایی هایی که می توانید در آن ها بخرید یا بفروشد را مشاهده نموده و بر این اساس تصمیم بگیرید که کدام یک از بازی ها می تواند بهترین گزینه برای انجام معاملات شما باشد.

البته لازم به یادآوری است که شناخت بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی آنها به این معنا نیست که شما تنها محدود به استفاده از یکی از این بازارها برای سرمایه گذاری خواهید بود و یا حتماً باید سرمایه های خود را تنها به یکی از این بازارها سوق دهید بلکه برای استفاده از راهکارهای تحلیل بنیادی بورس لازم است شما ماهیت بازار مورد نظر خود را بشناسید و در اولین قدم به سمت این بروید که در هر بازاری سرمایه گذاری شما بر روی چه کالایی با چه ارزشی است.

به عنوان مثال ممکن است شما در حال خرید و فروش نفت باشید. این امکان به سادگی برای شما وجود دارد که نفت را به عنوان یک کالای جهانی مورد بررسی و آنالیز قرار داده و ارزش ذاتی آن را نیز بر اساس شرایط اقتصادی ایران محاسبه و در نهایت برای خرید و یا عدم خرید آن تصمیم بگیرید. اما وقتی شما از نوع و ماهیت دارایی یک بازار مطلع نباشید عملاً امکان استفاده از تحلیل فاندامنتال برای بررسی ارزش ذاتی کالاها در آن وجود نخواهد داشت و این موضوع ممکن است تبدیل به چالش بسیار بزرگ برای معامله گری شما شود.

• بازار سهام و اوراق بهادار

 بازار سهام و اوراق بهادار اولین مورد از تقسیم بندی صورت گرفته بازارها بر اساس نوع دارایی های آنها است که احتمالاً شناخته شده ترین و رایج ترین بازار معاملاتی در بورس ایران نیز محسوب می‌شود. در بازار سهام شما در حال خرید و فروش سهام شرکت های مختلف عرضه شده در بازار بورس هستید که اصطلاح اوراق بهادار نیز برای آنها استفاده می شود. در واقع وقتی شما سهام شرکتی را خریداری نمایید یک برگه اوراق به نام شما خورده می شود که این برگه نشان از سهامداری شما در آن شرکت خواهد بود و استفاده از اصطلاح اوراق بهادار به این معناست که برگه مورد نظر ارزش مالی خاصی دارد.

البته خیلی نمی خواهیم موضوع را برای شما پیچیده کنیم. بازار سهام و اوراق بهادار همان بازار بورس معمولی است که شما احتمالاً برای معامله گری در این بازار کار خود را آغاز کرده اید و البته در خود بازار سهام نیز جزئیات دقیق و انواع مختلفی از بازار ها وجود دارد که در ادامه آن ها را به شما معرفی خواهیم کرد. بحث اصلی مقاله نیز معرفی انواع بازار سهام در بورس ایران است که شرایط خاص معاملاتی آنها را قرار است برای شما تشریح کنیم.

• بازار اوراق بدهی

یکی دیگر از انواع بازار بورس ایران بر اساس نوع دارایی بازار اوراق بدهی است که ممکن است در منابع مختلف از آن با عنوان بازار قرضه نیز شنیده باشید. این بازار برای معامله برگه های قرضه در نظر گرفته شده است و شما می توانید با همان کد بورسی با ورود به این بازار اسنادی را معامله کنید که دارای سود ثابت هستند. استفاده از این بازار بیشتر برای کسانی مناسب است که سعی دارند تا حتماً ارزش اولیه دارایی خود را حفظ کرده و در کنار آن به یک سود مطمئن و ثابت برسند.

به عنوان مثال فرض کنید که شما یک میلیارد تومان پول نقد در اختیار دارید که قرار است آن را در بازار بورس سرمایه گذاری نمایید. همان‌طور که می‌دانید سرمایه‌ گذاری در بورس با ریسک‌هایی همراه است و ممکن است ارزش دارایی های شما تحت تاثیر نوع سرمایه گذاری شرایط متفاوتی داشته باشد و حتی وارد ضرر شود. اما بنا به دلایلی مانند قرضی بودن پول مورد نظر و یا اینکه در یک بازه زمانی مشخص به همین مقدار پول نیاز پیدا خواهید کرد تصمیم شما برای این است که روی اصل سرمایه به هیچ وجه هیچ ریسکی وارد نسازید. دقت داشته باشید که ما از اصطلاح بدون ریسک استفاده کردیم نه اینکه ریسک کم. بنابراین حتی خرید سهام که احتمال موفقیت معامله شما در آن بسیار زیاد باشد نیز نمی تواند گزینه مناسبی برای این هدف باشد.

اما روشی وجود دارد که شما هم بتوانید در طی یک بازه زمانی یک ساله هم اصل سرمایه خود را بدون هیچ ریسکی در بازار در اختیار داشته باشید و هم یک سرمایه‌ گذاری مناسب را نیز در یکی از انواع روش های سرمایه گذاری در بورس در دستور کار خود قرار دهید. برای این منظور تنها کافیست سود ثابت تعیین شده در بازه های زمانی یک ساله را برای اوراق بدهی محاسبه کرده و تعیین کنید که شما چه مقدار از این اوراق را باید بخرید تا در نهایت در یک بازه زمانی یکساله با سود مورد نظر ارزش دارایی شما به یک میلیارد تومان برسد.

به عنوان مثال ممکن است نتیجه محاسبات شما اینگونه باشد که اگر شما ۷۰۰ میلیون تومان از دارایی خود را صرف خرید اوراق بدهی نمایید و با سود در نظر گرفته شده برای این اوراق آنها را یک سال نگهداری کنید سرمایه شما به یک میلیارد تومان خواهد رسید. در این شرایط اصل سرمایه شما بدون هیچ گونه ریسکی در بازار در اختیار شما قرار گرفته و شما بعد از یک سال می توانید یک میلیارد تومان برداشت کنید. اما هنوز ۳۰۰ میلیون تومان از دارایی شما در دسترس است و شما می توانید با این مبلغ یک سرمایه‌ گذاری جذاب را در بازار بورس و در فرایند خرید و فروش سهام برای خود رقم بزنید.

به همین سادگی شما هم یک سرمایه گذاری جذاب برای خود رقم زدید و هم هیچ ریسکی را نیز به ارزش اولیه دارایی های خود وارد نساختید. به همین دلیل است که در ابتدای مقاله عنوان کردیم که شما حتما باید با انواع بازار بورس در ایران آشنا باشید و کارکرد هر یک از آنها را نیز بدانید تا در نهایت سرمایه گذاری شما در این بازار کاملا آگاهانه باشد و بتوانید روندی را در پیش بگیرید که کمترین میزان ریسک را به سرمایه های خود وارد ساخته و در عوض از پتانسیل بازار های مختلف برای افزایش ارزش دارایی های خود استفاده کنید.

• بازار ابزارهای مشتقه و قراردادهای آتی

یکی دیگر از انواع بازار بورس بر اساس نوع دارایی بازار ابزارهای مشتقه است که البته تنها مخصوص بازار بورس ایران نبوده و در تمام بازارهای بورس جهانی از آن به عنوان یک بازار حرفه ای برای معامله گری و کسب سود استفاده می شود. برخلاف بسیاری دیگر از انواع بازار بورس در بازار ابزارهای مشتقه تمام شرایط و جوانب برای رسیدن به سود در نظر گرفته شده است. در واقع اصل و ماهیت اصلی این بازار برای سودآوری توسعه پیدا کرده و کاربرد دیگری در آن تعریف نشده است.

شما می توانید با ورود به بازار ابزارهای مشتقه به دنبال خرید و فروش کالا و انرژی و موارد مختلفی باشید که امکان معامله گری آنها در بازار سهام وجود ندارد و در عوض شرایط کاملاً متفاوتی را نیز نسبت به بازار سهام در آن تجربه خواهید کرد. به عنوان مثال شما می توانید در این بازار برای خرید و فروش سکه در بازار آتی سکه اقدام کنید. در واقع منظور ما از این تفاوت میان شرایط، این است که ممکن است در یک بازه زمانی اصل بازار بورس و شاخص بورس در یک روند نزولی قرار گرفته و شاهد افت قیمت ها در بازار سهام باشیم اما در بازار ابزارهای مشتقه قیمت ها متناسب با شرایط واقعی عرضه و تقاضا در بازار واقعی تغییر کند.

مزیت بسیار مهم آشنایی شما با بازار ابزارهای مشتقه در این است که وقتی در بازار سهام خبری از رشد قیمت ها نبوده و بازار در یک رکود بسیار بزرگ قرار گرفته باشد شما می توانید با استفاده از این بازار همچنان یک سرمایه گذاری جذاب و عالی را برای خود رقم بزنید و در این بازار سود کنید. البته معامله گری در بازار ابزارهای مشتقه نیز نیاز به شرایط و دانش خاص خود را دارد و حتما شما باید تخصص های کافی برای معامله گری در این بازار را داشته باشید تا در نهایت بتوانید از آن سود به دست آورید.

انواع بازار بورس در ایران بر اساس نوع شرکت های فعال

دومین دسته بندی برای معرفی انواع بازار بورس در ایران به بازارهایی اشاره دارد که شرکت های مختلفی در آن فعالیت داشته باشند. این دسته بندی مهمترین و بهترین دسته بندی برای انواع بازار بورس است که حتماً باید درباره تمام بازارهای تعریف شده در این دسته بندی اطلاعات کافی داشته باشید و شرایط معامله گری در آنها را نیز بدانید.

متاسفانه بسیاری از کاربران وقتی برای معامله گری وارد بازار بورس می شوند تمام ذهنیت و تمرکز خود را معطوف به یک بازار خاص کرده و از پتانسیل سایر بازارها برای رسیدن به سود و معامله گری استفاده نمی نمایند.‌ لازم به توضیح است که بازارهای مالی مخصوصاً در بخش نوع شرکت های فعال تنوع قابل قبولی داشته و شما می توانید از تمامی این بازارها و سرمایه‌ گذاری خود استفاده کنید.

مزیت اصلی استفاده از انواع بازار بورس برای سرمایه گذاری در این است که شما می توانید با پخش کردن دارایی‌های خود ریسک سرمایه گذاری خود را به میزان قابل قبولی کاهش دهید و از این گذشته این امکان هم برای شما به وجود خواهد آمد تا بتوانید در شرایط بحرانی از پتانسیل بازارهای مختلف برای سودآوری استفاده کنید. دقیقاً همان توضیحی که در بند های قبلی بابت امکان رسیدن به سود در یک لحظه از یک بازار در حالی‌که در بازار دیگر شاهد افت قیمت هستیم می تواند شرایط جذابی را برای معامله گری شما در بازار بورس ایجاد کند.

بسیاری از معامله‌گران و افراد در مقابل کسب آموزش‌های لازم برای معامله گری در انواع بازار بورس مقاومت می کنند و ترجیح می دهند تا آنها از بازار بورس و اوراق بهادار برای سرمایه گذاری استفاده نمایند. توجیه اکثریت افراد وجود چالش های بسیار مختلف در فرایند یادگیری بازارهای مالی مختلف است ولی در حالی که به هیچ وجه شناخت کافی نسبت آنها ندارند و حتی ممکن است در همان ابتدای ورود به بازارهای بورس متنوع شرایط خوبی را در آنها داشته باشند.‌ توصیه می کنیم که حداقل اگر اطلاعات کافی درباره انواع بازار بورس و شرایط معامله گری در آنها ندارید درباره آنها اظهار نظر نکرده و سعی کنید حداقل با کسب آموزش های اولیه پتانسیل سودآوری آن ها را نیز درک کنید.

۱- بازار بورس اوراق بهادار

اولین گزینه در دسته بندی انواع بازار بورس در ایران بر اساس نوع شرکتهای فعال مربوط به بازار بورس و اوراق بهادار است. همانطور که در بالا به آن اشاره کردیم بازار بورس و اوراق بهادار بازاری است که در آن شما می توانید سهام شرکت های مختلف را خرید و فروش کنید و از طریق افزایش قیمت ها در این بازار به سود برسید. البته انواع مختلف روشهای سرمایه گذاری در بازار بورس نیز برای شما وجود دارد و شما می توانید از فرایندهای مختلفی مانند افزایش سرمایه در شرکتهای بورسی و یا سود تقسیمی هر سهم برای دارایی های خود نیز به سود برسید اما در کل ماهیت اصلی این بازار برپایی سهام شرکتهای مختلف پذیرفته شده در بازار بورس است که شما با خرید آنها در قیمت های پایین و فروش آنها در قیمت‌های بالاتر میتوانید سود به دست آورید.

بازار بورس و اوراق بهادار اولین بازاری است که معمولاً معامله گران و سرمایه گذاران بازار بورس برای سرمایه گذاری در این بازار وارد آن می شوند و به همین دلیل شناخت آن نسبت به سایر انواع بازار بورس اهمیت بیشتری دارد و باید به درک کاملی نسبت به این بازار برسید. در ادامه توضیحات بیشتری را درباره بازار بورس اوراق بهادار تهران با شما در میان خواهیم گذاشت که می‌تواند شناخت شما نسبت به این بازار بیشتر نماید.

انواع بازار بورس اوراق بهادار

بازار بورس اوراق بهادار تهران از ساعت ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر از روزهای شنبه تا چهارشنبه بجز روزهای تعطیل رسمی فعال است شما در این سایت می توانید برای انجام معامله وارد بازار بورس شوید. حداکثر محدودیت دامنه نوسان برای سهام بازار بورس در حال حاضر ۷ درصد است اما این موضوع به این شرکت و سهام مورد نظر نیز بستگی خواهد داشت و ممکن است برای برخی از سهام این میزان کمتر باشد.

بازار بورس اوراق بهادار به دو دسته بازار اول بورس و بازار دوم بورس تقسیم می شود که شرایط پذیرش شرکتها در آنها با یکدیگر متفاوت است و لازم است تا این دو بازار و البته انواع خود آنها را به صورت جداگانه برای شما بررسی کنیم. اصلی ترین تفاوت آنها در نوع شرکت هایی است که وارد آنها شده و فاکتور های اولیه لازم برای پذیرش در بازار بورس را دارا خواهند بود.

بازار اول بورس

بازار بورس اوراق بهادار تهران به ۲ بازار اول و دوم تقسیم می شود. البته بیشترین تفاوت میان بازار اول و بازار دوم در شرایط شرکت هایی است که در این بازار ها حضور دارند و مورد پذیرش سازمان بورس قرار می گیرند. مسلما شرایط پذیرش در بازار بورس اول پیچیده تر و سخت تر از بازار بورس دوم است و شرکتهای در این بازار مشغول به فعالیت می باشند که تعداد سهامداران و سهام های بیشتری برای آنها تعریف شده و به نوعی شرکتهای بزرگتری محسوب می شود. بازار اول بورس خود به دو تابلوی اصلی و تابلو فرعی تقسیم می شود که شرایط آنها با یکدیگر متفاوت خواهد بود.

تابلوی اصلی

تابلوی اصلی یکی از زیرمجموعه های بازار اول بورس است که شرایط پذیرش در آن برای شرکت های مختلف از قرار زیر است.

• حداقل سرمایه ثبت شده شرکت هزار میلیارد ریال
• حداقل سهام شناوری در تابلو بازار بورس ۲۰ درصد
• حداقل تعداد سهامداران ۱۰۰۰ نفر
• حداقل ۳ سال سابقه فعالیت در صنعت مربوطه

با توجه به پیش نیاز هایی که برای پذیرش در تابلوی اصلی بازار اول در نظر گرفته شده همه شرکت ها نمی توانند وارد این تابلو شوند و به همین دلیل شما تنها شرکت‌هایی را می توانید در این تابلو مشاهده کنید که در بازار صنایع ایران شناخته شده بوده و حتی کسانی که در بازار بورس فعالیت کمی دارند نیز شناخت نسبی نسبت به این شرکت ها دارند. این دسته از سهم ها معمولاً در بازار بورس تاثیر بیشتری بر روی شاخص کل بورس داشته و به نوعی می توان از آنها به عنوان بازارساز نیز یاد کرد.

به دلیل تعداد سهام بسیار زیاد منتشر شده برای این شرکت ها، معمولاً نحوه تغییرات و نوسانات قیمت برای آنها به کندی است. نقدشوندگی بسیار بالایی دارند و امکان ورود به معاملات آنها با حجم بسیار زیاد وجود دارد. در اکثر موارد شرکتهای پذیرفته شده در این دسته قیمت های خیلی بالایی ندارند و در حال حاضر نیز می‌توان با قیمت های بسیار پایین برای خرید آن ها در بازار بورس اقدام کرد. هر چند ممکن است در فرایند خرید و فروش و نوسان گیری در بورس شاهد رشد قابل توجه ارزش دارایی های کاربران معامله‌گران شرکت ها باشیم اما سود تقسیم شده آنها برای هر سهم به دلیل تعداد سهام شناور بسیار زیاد معمولاً خیلی بالا نخواهد بود و شما نمی توانید از این روش سرمایه گذاری برای سودآوری از این شرکت ها استفاده کنید.

تابلوی فرعی

دومین بخش از بازار اول بورس تابلو فرعی است که شرایط آن از نظر محدودیت دامنه نوسان مشابه با تابلو اصلی است، اما با این تفاوت که ویژگی های لازم برای ورود شرکتها به این تابلو با تابلو اصلی متفاوت است. شرکتهایی که از نظر اندازه و بزرگی کوچکتر هستند و نمی‌توانند وارد تابع اصلی شوند در تابلو فرعی مورد پذیرش شده و امکان معامله آنها در تابلوی فرعی وجود دارد. البته نحوه انجام معامله و شرایط خرید و فروش این سهم ها در تابلوی فرعی چندان تفاوتی با تابلو اصلی ندارد. شرکت هایی میتوانند در تابلو فرعی بازار اول بورس وارد شوند که حداقل شرایط زیر را داشته باشند:

• حداقل سرمایه ثبت شده شرکت ۵۰۰ میلیارد ریال
• حداقل سهام شناوری ۱۵ درصد
• حداقل تعداد سهامداران ۷۵۰ نفر
• حداقل سه سال فعالیت در صنعت مربوطه

شرکت هایی که به هر دلیلی نتوانند در تابع اصلی وارد شوند می توانند با داشتن شرایط زیر وارد تابلو فرعی شده و همچنان در بازار اول بورس حضور داشته باشند. این دسته از شرکت ها از نظر شرایط و ویژگی های معامله گری تقریباً همان شرایط بازار تابلو اصلی را دارند اما شدت آنها کمتر است. به عنوان مثال میزان تاثیرگذاری آنها بر روی شاخص کل بورس به مراتب کمتر از شرکت‌های فعال در تابلوی اصلی بازار اول است. البته همچنان باید یادآوری کنیم که این دسته از شرکت ها نیز به عنوان شرکت های بزرگ در بازار بورس شناخته می‌شوند و اگر قرار باشد شرکت های فعال در بازار بورس را به دو دسته کوچک و بزرگ تقسیم کنیم همچنان آنهایی که در تابلوی فرعی پذیرفته شده باشند. از این نظر به رتبه شرکت های بزرگ نزدیک تر خواهند بود. اگر با تابلو خوانی در بورس آشنا باشید می توانید این دسته از شرکتها را با توجه به میزان سهام شناور و تعداد سهامداران تشخیص دهید.

بازار دوم بورس

شرکتهایی که نه در تابلوهای اصلی بازار اول و در تابلو فرعی بازار اول وارد نشده باشند می توانند در بازار دوم بورس باشند که البته برای ورود به این بازار نیز شرایط خاصی نیاز است. شرکتهایی می‌توانند در بازار دوم بورس حضور داشته باشند که حداقل شرایط زیر را کسب کنند:

• حداقل سرمایه ثبت شده شرکت ۲۰۰ میلیارد ریال
• حداقل سهام شناور ۱۰ درصد
• حداقل تعداد سهامداران ۲۵۰ نفر
• حداقل ۲ سال سابقه فعالیت مرتبط در صنعت مربوطه

در واقع همان طور که مشخص است و شرکت هایی که از نظر قدرت و شرایط به تابلو اصلی و تابلوی فرعی بورس نخورند می توانند در بازار دوم وارد شده و همچنان در بازار بورس به عنوان یک شرکت پذیرفته شوند. ویژگی های مرتبط با این شرکت ها دقیقا مطابق با ویژگی های شرکت های موجود در تابع اصلی و تابلوی فرعی اما با شدت پایین تر است.

۲- بازار فرابورس

دومین مورد از انواع بازار بورس ایران در بخش بازارهای مرتبط با شرکت های پذیرفته شده فرابورس است. برخلاف عنوانی که برای این بازار یعنی فرابورس یا بالاتر از بورس در نظر گرفته شده این بازار از نظر رتبه بندی شرکت ها در وضعیت پایین تری نسبت به بازار بورس در تابلوی اصلی و فرعی قرار دارد. از این رو استفاده از اصطلاح بازار فرابورس نباید شما را فریب دهد که شرکت‌های پذیرفته شده در این بازار شرایط بهتری دارند و به اصطلاح عامل دیگری بر روی آن ها جذاب تر است.

بازار فرابورس ایران برای اولین بار در آبان ماه سال ۱۳۸۷ فعالیت خود را به عنوان یک بازار مالی آغاز کرد و در این سال بود که شرکت هایی که شرایط پذیرش در بازار اول و دوم بورس را نداشته باشند، نمی‌توانستند در بازار فرابورس مورد پذیرش قرار بگیرند و امکان انجام معامله بر روی سهام آنها فراهم شد. شرکت هایی که به هر دلیلی شرایطی که در بالا برای ورود به تابلو اصلی و تابلو فرعی و همچنین بازار دوم بورس را اشاره کردیم را نداشته باشند میتوانند با داشتن حداقل ویژگی های مرتبط وارد بازار فرابورس شوند.

با این حساب اولین و مهمترین ویژگی که برای بازار فرابورس باید به آن اشاره داشته باشیم این است که شرکت‌های فعال در آن از نظر اندازه تاثیر گذاری بر روی شاخص کل بورس شرایط ضعیف تری نسبت به شرکت های فعال در بازار بورس دارند.‌ این تصور اشتباه در میان بسیاری از افراد معامله گر درباره بازار بورس و فرابورس وجود دارد این است که آنها بر این باور هستند که تمام شرکت ها برای ورود به بازار بورس ابتدا باید در بازار فرابورس با عضویت در آمده و بعد از گذشت مدتی دوباره فعالیت خود را به سمت بازار بورس ببرند که چنین تصوری کاملا اشتباه است.

شرکتی که از همان ابتدا شرایط و ویژگی های لازم برای ورود به تابلو اصلی و تابلوی فرعی را داشته باشد امکان ورود مستقیم به بازار بورس را خواهد داشت و دیگر نیازی به ورود بازار فرابورس را ندارد. نکته قابل توجهی که درباره شرکت های موجود در بازار فرابورس باید به آنها اشاره کنیم این است که معمولاً تعداد سهام شناوری آنها پایین بوده و نوسانات بسیار زیادی را نیز برای آنها در بازار شاهد هستیم. حتی قیمت آنها در بازار نیز نسبت به قیمت سهم های تعریف شده در بازار بورس بیشتر است.

البته موارد دیگری نیز برای تشخیص و تمایز میان شرکت های موجود در فرابورس با شرکت های موجود در بورس وجود دارد. مانند بررسی نسبت پی به ای و یا تعداد سهامداران از جمله ویژگی هایی است که شما از آنها می توانید برای تشخیص شرکت های بورسی و فرابورسی استفاده کنید.

انواع بازار فرابورس

نوبت به این رسیده تا انواع بازار فرابورس را نیز برای شما تعریف کنیم. همان طور که در بازار بورس دسته بندی های مختلفی از جمله تابلوی اصلی و تابلوی فرعی و بازار دوم بورس وجود داشت در بازار فرابورس نیز دسته بندی های تعریف شده تا شرکت‌های پذیرفته شده با شرایط مختلف بتوانند وارد این بازار شوند و امکان انجام معامله بر روی سهام آنها وجود داشته باشد.

اهمیت دیگر شناخت انواع بازار فرابورس در این است که شما باید بدانید که شرایط معامله گری در آنها با یکدیگر متفاوت است و از آن اصلی ترین وجه تمایز های آنها نیز می‌توان به محدودیت دامنه نوسان ها در بازار اشاره داشت. محدودیت دامنه نوسان در نظر گرفته شده برای شرکت های فرابورسی بسته به نوع بازار متفاوت خواهد بود و شما بر اساس این موضوع و البته حجم مبنای در نظر گرفته شده برای این شرکت ها حتماً باید حجم قابل قبولی را در فرایند معامله گری آنها در نظر بگیرید و خیلی سراغ انجام معاملات سنگین نروید.

البته باید یک نکته بسیار مهم دیگر را نیز درباره شرکت های پذیرفته شده در بازار فرابورس به آن اشاره کنیم که درباره قدرت سودآوری آنها برای سرمایه گذاران است. برخلاف یک تصور اشتباه دیگر شرکتهای موجود در بازار فرابورس ممکن است جذابیت های قابل توجهی هم از نظر نوسانات قیمتی و هم از نظر سود تقسیم شده در هر سال مالی داشته باشند و وجود آنها در بازار فرابورس به معنی آن نیست که این شرکت ها از نظر قدرت سودآوری شرایط بدی داشته باشند و این اشتباهی است که برای بسیاری از معامله‌گران به وجود می آید. در ادامه دسته بندی های صورت گرفته شده در بازار فرابورس را با همدیگر مورد بررسی قرار داده و شرایط معامله گری در آنها را نیز عنوان می کنیم.

بازار اول

اولین دسته بندی برای بازار فرابورس بازار اول است که به جز شرایط تعریف شده برای شرکت های مورد پذیرش در این بازار تفاوت چندانی با شرکتهای موجود در بازار بورس نداشته و شرایط معامله گری در آنها یکسان است. شرکت ها می توانند وارد بازار اول فرابورس شوند که ویژگی های زیر را داشته باشند:

• حداقل سرمایه ثبت شده ده میلیارد ریال
• حداقل سهام شناور ۱۰ درصد
• حداقل تعداد سهامداران ۲۰۰ نفر
• حداقل دو سال فعالیت و ارائه خدمات

ملاحظه می کنید که ویژگی های تعریف شده برای شرکت های مورد پذیرش در بازار اول نسبت به انواع بازار بورس پایین تر است و در واقع شرکت های که از نظر قدرت شرایط ورود به بازار بورس را نداشته باشند میتوانند در این دسته وارد شوند.

محدودیت دامنه نوسان معاملات این دسته از شرکتها در بازار فرابورس شرایط مشابهی با بازار بورس داشته و اصلی ترین تمایز آنها را نیز می توانیم در میزان تاثیر گذاری آن ها در شاخص بورس و نوسانات قیمت آنها بدانیم. این دسته از شرکتها به دلیل تعداد سهم های کمتر که در بازار دارند با نوسانات بیشتری روبرو بوده و ممکن است در بازه های زمانی کوتاه مدت افزایش بیشتری را در قیمت آنها شاهد باشیم. به همین دلیل استفاده از آنها برای نوسان گیری در بورس و یا معامله گری در این بازار با استقبال بیشتری نیز روبه‌رو شده است.

بازار دوم

دومین مورد از انواع بازار فرابورس در ایران بازار دوم است که شرایط پذیرش متفاوتی برای آن وجود دارد و کاربران می توانند با استفاده از مزیت هایی که برای این دسته از شرکت ها در نظر گرفته شده به دنبال انجام معاملاتی و سودآوری بسیار بالا در آنها باشند. قبل از همه باید شرایط شرکت های قابل پذیرش در بازار دوم فرابورس را با هم طبق موارد زیر مرور کنیم:

• حداقل سرمایه ثبت شده شرکت یک میلیارد ریال
• حداقل سهام شناور در بازار ۵ درصد
• حداقل یک سال از زمان تأسیس آنها گذشته باشد.
• هیچ محدودیتی برای تعداد سهامداران این دسته از شرکت ها تعریف نشده است.

ملاحظه می کنید که ویژگیهای تعریف شده برای ورود شرکتها به بازار دوم به مراتب ضعیف تر از بازار اول است و به همین دلیل شما میتوانید شرکت های بیشتری را در این دسته مشاهده کنید و ویژگی اصلی آنها نیز کوچک بودن شرکت مورد نظر و امکان نوسانات شدید تر در بازار است.

سرمایه گذاری بر روی این دسته از شرکت ها در معاملات احتمالاً ریسک بسیار بیشتری را برای شما به دنبال خواهد داشت و ممکن است نیاز به تسلط و قدرت تحلیل گری بیشتری برای معاملات آنها داشته باشید. با توجه به اینکه ریسک سرمایه‌ گذاری بر روی این دسته از شرکتها بیشتر است، توصیه می کنیم که در بدو ورود به فرآیند معاملات خود در بازار بورس سعی کنید تا از شرکت های فعال در بازار بورس و بازار اول فرابورس استفاده نمایید تا کم کم بعد از پیدا کردن تسلط کافی به سمت معاملات بازار دوم نیز بروید.

همچنین لازم به یادآوری است که شما نباید بازار اول بورس و بازار دوم بورس را با بازار اول و دوم فرابورس با همدیگر اشتباه بگیرید. استفاده از عناوین مشابه گاهی اوقات باعث می‌شود تا معامله‌گران نتواند تمایز قابل‌قبولی میان این بازارها داشته باشند و همین موضوع باعث بروز چالشهایی در فرایند معاملات آنها خواهد شد.

بازار سوم

سومین دسته از انواع بازار فرابورس در ایران بازار سوم است که به بازار عرضه و پذیره نویسی شرکت های سهامی نیز معروف شده است. معمولاً شرکت هایی که به تازگی در حال ورود به بازار هستند در این بازار تعریف می‌شوند و محدودیتی در نوسانات قیمت آنها در بدو ورود وجود ندارد.

بازار پایه (زرد، نارنجی و قرمز)

چهارمین دسته از انواع بازار فرابورس بازار پایه است که خود به سه دسته مختلف یا همان سه تابلو مختلف تقسیم می شود. ترتیب تابلو ها در بازار پایه فرابورس زرد، نارنجی و قرمز است و به ترتیب از بالا به پایین دامنه نوسانات در هر روز معاملاتی به ترتیب ۳ درصد، دو و یک درصد خواهد بود. در واقع شرکت هایی که در بازار فرابورس در بازار پایه قرار داشته باشند و در تابلو قرمز تعریف شده باشند دامنه نوسانات آنها در هر روز معاملاتی یک درصد است بیشتر از این نمی توانند نوسان کنند.

در بسیاری از مواقع شاهد هستیم که بسیاری از معامله‌گران از ورود به فرآیند معامله گری در بازار پایه اجتناب کرده و سعی می‌کنند تا از سهم های تعریف شده در بازار بورس و یا بازار اول و دوم فرابورس استفاده نمایند تا دامنه محدودیت نوسان روزانه سهم های آنها بیشتر باشد. البته این دیدگاه بدی برای انجام معاملات در بازار فرابورس نیست اما حتماً باید به این نکته توجه داشته باشید که در بسیاری از مواقع هم این شرکت ها می توانند در میان مدت و طولانی مدت سودآوری قابل توجهی را برای معامله گران رقم بزنند و امکان رسیدن به صورت های قابل توجه در فرایند معاملات آنها نیز وجود دارد.

به صورت کلی توصیه می کنیم که انجام معامله بر روی شرکت های تعریف شده در بازار پایه را به هیچ وجه از لیست معاملات خود خارج نکرده و حتی نیم نگاهی به این دسته از شرکتها نیز داشته باشید. اما لازم است برای انجام معامله بر روی سهم های تعریف شده بر روی این بازار نکاتی را توجه کنید که به شرح زیر هستند:

یکی از مهمترین و بهترین نکات معامله گری بر روی شرکت های تعریف شده در بازار پایه حجم معامله در نظر گرفته شده برای آنها است. شما نمی توانید یک دارایی فوق العاده زیاد را بر روی یک شرکت بسیار کوچک در بازار پایه قرار دهید زیرا نقدشوندگی آن بسیار کمتر از حجم دارایی شما خواهد بود و ممکن است در زمان فروش دارایی با چالش هایی روبرو شده و حتی می توانید دارایی خود را در بازار نقد کنید.

برخی از شرکتهای موجود در بازار پایه به شدت شرکت های ضعیفی هستند و ممکن است حتی در مواقعی برای چندین ماه متوالی به دلیل وجود نواقص در بازار بسته باشند و انجام معامله روی آنها ریسک بسیار زیادی دارد. به همین دلیل توصیه می کنیم که حتماً در کنار بررسی نمودار قیمت این دسته از شرکتها در تحلیل تکنیکال بورس به دنبال بررسی ارزش ذاتی و شرایط آنها با استفاده از تکنیک های موجود در تحلیل بنیادی بورس نیز باشید. این روش معاملاتی باعث خواهد شد تا ریسک سرمایه‌ گذاری شما برای این دسته از شرکت ها کمتر شود.

بازار ابزار نوین

بازار ابزار نوین یکی دیگر از انواع بازار فرابورس است که برای انجام معاملات بر روی اوراق تزیین شده با سررسید سه ماهه مانند اوراق مشارکت یا گواهی سپرده بانکی تعریف شده است.

بازار شرکت های کوچک و متوسط (SME)

سازمان بورس برای امکان ورود شرکت های کوچک دانش بنیان و استفاده از مزیت های بازار بورس بازار شرکت های کوچک و متوسط را نیز در میان انواع بازار فرابورس قرار داده تا امکان معامله گری بر روی سهام آنها نیز وجود داشته باشد.

۳- بازار بورس کالا

سومین دسته از بازارهای بورس که باید در دسته بندی انواع بازار بورس بر اساس شرکت های تعریف شده به شما معرفی کنیم بازار بورس کالا است. همانطور که از اسم این بازار می توانید به آن برسید در این موضوع قرار است شما کالاهای مختلف را بخرید و بفروشید و برای قیمت گذاری کالا های مختلف در اقتصاد ایران نیز از این بازار استفاده می شود. این بازار از سال ۱۳۸۲ وارد فرآیند بازارهای مالی ایران شده و خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که در هر یک از انواع آن کالاهای متفاوتی برای معامله گری در نظر گرفته می شود.

انواع بازار بورس کالا در ایران با توجه به نوع کالا در نظر گرفته شده برای امکان معامله به چهار دسته زیر تقسیم می شوند:

بازار فیزیکی

بازار فرعی

بازار مشتقه

بازار مالی

۴- بازار بورس انرژی

چهارمین دسته بندی برای انواع بازار بورس که در لیست تعریف ما قرار میگیرد بازار بورس انرژی است که از آن برای انجام معاملات انرژی مانند محصولات نفتی و مشتقات آن و گاز و زغال سنگ و حامل‌های انرژی استفاده می شود. بازار بورس انرژی از سال ۱۳۹۱ وارد فرایند معاملات شده و کار خود را آغاز کرده است و همچنین در یک تقسیم بندی می توانیم بازار بورس انرژی را به سه دسته بازار فیزیکی، مشتق و بازار فرعی تقسیم کنیم که هر یک کارکردهای متفاوتی نسبت به سهام قابل معامله در خود دارند.

انواع بازار بورس ایران بر اساس عرضه اوراق

یکی دیگر از دسته بندی های موجود برای انواع بازار بورس ایران دسته بندی بر اساس عرضه اوراق است که خود این بازار به دو دستی زیر تقسیم می شود:

• بازار اولیه
• بازار ثانویه

در بازار اولیه معمولا شاهد تشکیل سرمایه و خرید و فروش اوراق بهادار برای بار اول عرضه در بورس هستیم. در بازار ثانویه نیز این اوراق برای دفعات مختلف قابل معامله و خرید و فروش خواهند بود.

انواع بازار بورس در ایران بر اساس سررسید تعهد مالی

آخرین دسته بندی میان انواع بازار بورس در ایران بر اساس سررسید تعهد مالی است که شامل سه دسته زیر خواهد بود:

• بازار سهام عادی
• بازار سهام ممتاز
• بازار اوراق قرضه و مشارکت

پذیرش شرکتها در این بازار بر اساس نوع سهام آنها خواهد بود که هر یک از سهم ها ویژگی های خاص خود را داشته و شرایط متفاوتی برای انجام معامله برای آنها وجود دارد. سهام عادی همان سهامی است که شما در فرایند معاملات بازار بورس اوراق بهادار تهران می توانید آنها را خرید و فروش کنید. سهام ممتاز و سهام هایی بانام و بی‌نام هستند که شرکت ها در هنگام افزایش سرمایه آنها را منتشر می کنند. همچنین اوراق قرضه و مشارکت نیز اوراقی بانام و بی‌نام هستند که با قیمت اسمی و به مدت معین منتشر می‌شوند.

جمع بندی

به تعریف انواع بازار بورس ایران پرداختیم و نکات لازم برای معامله گری در آن ها را نیز با شما در میان گذاشتیم. اکنون شما میتوانید برای انجام معامله در انواع بازار بورس در ایران شرایط مختلف آنها را در نظر بگیرید و در نهایت با پخش کردن دارایی های خود بر روی بازارهای مستعد سودآوری هم بتوانید ریسک سرمایه‌ گذاری خود را به حداقل میزان ممکن برسانید و هم از پتانسیل بسیار بالای بازارهای مختلف برای سرمایه گذاری استفاده کنید.

مهمترین بخش از این مقاله نیز به معرفی انواع بازار بورس اوراق بهادار در ایران مربوط می شود که تمام سرمایه گذاران و معامله گران در این بازار باید شناخت کافی نسبت به آنها داشته باشند و بر اساس نکاتی که در این مقاله به آن اشاره کردیم معاملات و سرمایه گذاری های خود را پیش ببرند.

در مقالات آموزش رایگان بورس شما می توانید تمام پیش نیازهای لازم برای معامله گری در انواع بازار بورس بر ایران را فرا گرفته و از نکات حرفه‌ای معامله گری برای ورود به این بازار استفاده کنید. همچنین با شرکت در دوره آموزش بورس هم امکان کسب آموزش‌های حرفه‌ای لازم برای شما در کانون بورس فراهم آمده است و از این جهت نیز شما می توانید شرایط خود را برای ورود به بازار بورس و معامله گری در این بازار بهینه کنید.